نکات و ملاحظات مهم در انجام پایان نامه دکتری
یکی از دغدغه‌های دانشجویان مقطع دکتری، انجام پایان‌نامه دکتری یا رساله است. در مقطع دکتری نیز همانند مقطع کارشناسی ارشد، چند واحد درسی به تدوین رساله جامع یا همان پایان‌نامه دکتری اختصاص داده شده است.
منظور از انجام پایان‌نامه دکتری چیست؟
رساله دکتری که با نام تز دکتری نیز شناخته می‌شود، نوشتاری مکتوب و با ساختاری پژوهشی است که توسط دانشجویان مقطع دکتری تألیف می‌شود. رساله دکتری ساختاری مشابه پایان‌نامه کارشناسی ارشد دارد. بعد از تدوین رساله، دانشجو باید در جلسه دفاعیه حاضر شده و از رساله خود دفاع کند. محتوای پایان‌نامه دکتری، وسیع‌تر، جامع‌تر و گسترده‌تر از پایان‌نامه کارشناسی ارشد است. بخش‌های پایان‌نامه دکتری، گسترده و مفصل است و محتوای آن‌ها باید از هر لحاظ جامع باشد. لازم به ذکر است پروپوزالی که برای پایان‌نامه دکتری تهیه می‌شود، از نظر محتوایی و ساختاری با پروپوزال کارشناسی ارشد تفاوت بسیار دارد.
اغلب برای دانشجویان دکتری این سؤال پیش می‌آید که چگونه پایان‌نامه دکتری بنویسیم؟ در ادامه به مسائل و نکات اساسی که در نگارش رساله دکتری، ضروری است می‌پردازیم.
رساله دکتری
مسائل و چالش‌های اساسی در انجام پایان‌نامه دکتری
دانشجو در فرایند انجام پایان‌نامه دکتری، با چالش‌ها و مسائل ویژه‌ای مواجه می‌شود. بر این اساس عمده دانشجویان دکتری در جستجوی اطلاعاتی مانند بهترین موسسه انجام پایان‌نامه دکتری هستند تا بتوانند از این طریق رساله دکتری خود را به انجام برسانند. ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که دانشجوی دکتری، فرایند و فعالیت پایان‌نامه‌نویسی را به قدر کافی در مقطع کارشناسی ارشد تجربه کرده است. لذا از نظر وی ممکن است تفاوتی بین پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری وجود نداشته باشد. این مهم‌ترین تصور و البته دیدگاه اشتباهی است که اغلب دانشجویان دکتری با آن مواجه می‌شوند. این مسئله می‌تواند کیفیت رساله و تز دکتری را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
در فرایند انجام پروپوزال و پایان‌نامه دکتری، باید نکات و ملاحظات مهمی را رعایت کرد که برخی از اساسی‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
- انتخاب موضوع مناسب
- مطالعه عمیق و جستجوی گسترده اطلاعات
- شناخت دقیق از منابع علمی و دسترسی به آن‌ها
- ضرورت برقراری ارتباطات علمی مناسب
- لزوم تقویت مهارت‌های زبان انگلیسی
- تجربه مناسب در زمینه مهارت‌های نوشتاری
انتخاب موضوع مناسب
موضوعی که برای انجام پایان‌نامه دکتری انتخاب می‌شود باید از هر لحاظ منحصر به فرد، جدید و کاربردی باشد. همچنین موضوع باید از لحاظ جنبه‌های کاربردی و پژوهشی و امکان کاربست آن در جامعه، قابل توجه باشد. به طور مثال، باید بتوان نتایج حاصل از پژوهش رساله دکتری را در شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها و صنایع مختلف به کار گرفت. همچنین انتخاب یک موضوع برای انجام پایان‌نامه دکتری، باید بر اساس احساس نیاز و ضرورت پرداختن به آن موضوع در جامعه صورت گیرد. به این ترتیب می‌توان از نتایج این پژوهش دانشگاهی برای حل و فصل مسائل کاربردی و اساسی جامعه استفاده کرد.
مطالعه زیاد و جستجوی وسیع اطلاعات
انجام پایان‌نامه دکتری، مستلزم مطالعات بسیار گسترده و عمیق است. دانشجو باید به طور دقیق نسبت به بررسی منابع مختلف در بانک‌های اطلاعاتی معتبر اقدام کند. همچنین شناخت دقیق از منابع علمی، دسترسی به منابع علمی مرتبط، مرور مقالات معتبر و پیشینه‌های قبلی از تحقیقات به بهبود کیفی رساله کمک شایانی می‌کند.
ارتباطات علمی مناسب
برای انجام پایان‌نامه دکتری، لازم است دانشجو مهارت برقراری ارتباطات علمی و مشورت با اساتید داخلی و خارجی را داشته باشد. این مهارت، یکی از عناصری است که در انجام پایان‌نامه دکتری به میزان زیادی به دانشجو کمک می‌کند. این نوع ارتباطات، منجر به بهبود کیفیت پژوهش، تضمین استخراج مقالات متنوع از دل رساله، کمک به انتشار کتاب و همچنین چاپ مقالات isi در مجلات معتبر بین‌المللی می‌شود.
مهارت‌های زبانی
مهارت در درک و فهم متون انگلیسی در انجام پایان‌نامه دکتری، نقش کلیدی و محوری ایفا می‌کند. دانشجوی مقطع دکتری، بایستی تسلط خوبی بر منابع انگلیسی داشته باشد تا از این طریق بتواند نسبت به انتخاب موضوع مناسب، جستجو در پیشینه‌ها و همچنین برقراری ارتباط با سایر پژوهشگران اقدام نماید
مهارت‌های نوشتاری
هر اندازه دانشجو نسبت به تألیف مقالات متنوع علمی و پژوهشی، انتشار کتاب و ارائه محتوای علمی در طول دوره تحصیل اقدام نماید، به همان اندازه در انجام پایان‌نامه دکتری نیز موفق‌تر خواهد بود.
مراحل انجام پایان‌نامه دکتری
مراحل انجام پایان‌نامه دکتری، تقریباً مشابه پایان‌نامه کارشناسی ارشد است. مراحل کلی تألیف رساله دکتری به شرح زیر است:
- انتخاب موضوع مناسب برای رساله
- انتخاب استاد راهنما و استاد مشاور
- تکمیل و ارائه پروپوزال و طرح تحقیق
- تائید پروپوزال توسط دانشگاه و ثبت آن در سامانه همانندجو ایرانداک
- آماده‌سازی محتوایی رساله بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی دانشگاه
- ارائه محتوای پایان‌نامه دکتری در جلسه دفاعیه
- آماده‌سازی فنی و ظاهری رساله، صحافی و ارائه آن به گروه، دانشگاه و ایرانداک
ساختار پایان‌نامه دکتری
در فرایند انجام پایان‌نامه دکتری، باید ترتیب بخش‌ها و ساختار رساله رعایت شود. به طور کلی ساختار یک رساله دکتری به شرح زیر است:
- چکیده: در این بخش، حداکثر در 250 الی 300 کلمه باید هدف از پژوهش، سؤالات محوری پژوهش، روش گردآوری اطلاعات و داده‌ها، جامعه آماری پژوهش و روش تحلیل داده‌ها به همراه نتایج به صورت کلی ارائه شود.
- فصل اول: مقدمه و کلیات پژوهش: این فصل، دانشجو باید به بیان مسئله پژوهش خود بپردازد. تبیین دقیق موضوع، مسائل مرتبط موضوع به همراه فرضیه‌ها و سؤالات نیز در این فصل ارائه می‌شود.
- فصل دوم: مبانی نظری پژوهش: در این فصل پژوهشگر بایستی تئوری‌های مختلف مرتبط با موضوع را تبیین کند. کلیدواژه‌های اصلی تحقیق خود را تعریف کند، پیشینه‌ها و ادبیات پژوهش را با دقت بررسی و مدل‌های مفهومی که مدنظر وی است را ارائه دهد.
- فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق: در این فصل، بایستی اطلاعاتی درباره روش پژوهش، ماهیت کمی و کیفی جامعه آماری، روش‌های نمونه‌گیری از جامعه آماری، متغیر‌های پژوهشی و ابزار‌های سنجش روایی و پایایی روش تحقیق را ارائه دهد.
- فصل چهارم: ارائه یافته‌های حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها: در این بخش از انجام پایان‌نامه دکتری، دانشجو بایستی با بهره‌گیری از جداول و نمودارها، یافته‌های حاصل از پژوهش خود را با زبانی ساده و قابل فهم ارائه دهد.
- فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری: پاسخگویی به سؤالات پژوهشی، مقایسه یافته‌ها و نتایج تحقیق با سایر پژوهش‌های انجام شده، ارائه پیشنهاد‌های پژوهشی از جمله نکات مهم در این فصل است.