آموزش پایان نامه و مقاله

انتخاب موضوع مقاله، اولین و شاید مهم‌ترین مرحله از فرآیند تحقیق و تألیف برای یک مقاله علمی پژوهشی یا تحقیق دانشگاهی و درسی باشد. با انتخاب یک موضوع مناسب، سایر مراحل پژوهشی نیز، بر اساس میزان ارتباطی که به لحاظ معنایی و مفهومی با آن موضوع دارند، ترسیم و دنبال می‌شوند. در نتیجه پژوهشگر خط سیر مشخصی را برای پرداختن به جزئیات و نگارش محتوای مقاله پیدا می‌کند. موضوع مقاله در حقیقت محور اصلی و مبنا و عنصری اساسی است که تمامی چارچوب‌های مقاله بر آن استوار شده است.

همچنین موضوع مقاله، عاملی برای تمرکز بخش‌های مقاله و ارتباط آن‌ها با یکدیگر است. تمامی فرایند‌هایی که محقق و پژوهشگر در تألیف یک مقاله علمی یا پایان‌نامه دانشگاهی دنبال می‌کند، بر اساس موضوعی است که در ابتدا مدنظر وی قرار گرفته است. بدون در نظر گرفتن موضوعی مشخص برای یک مقاله، پژوهشگر و مؤلف، قادر نخواهد بود که آن مقاله را بر اساس یک ساختار استاندارد و قابل قبول به سرانجام برساند و مقاله تالیف شده نیز نتیجه‌‌گیری مطلوبی را به دنبال نخواهد داشت. موضوع مقاله، همانند چراغی عمل می‌کند که در پیچ و خم‌های تاریک و ناهموار تحقیق و پژوهش، محقق را یاری می‌رساند تا به اهدافی که مدنظر او است، دست پیدا کند.

دلایل انتخاب موضوع برای مقاله

موضوع مقاله، چیزی است که محقق و مؤلف برای انجام یک تحقیق و پژوهش علمی، آن را مبنای کار خود قرار می‌دهد. اما نحوه انتخاب آن و اینکه چرا یک محقق یا دانشجو باید یک موضوع مشخصی را برای تالیف مقاله خود انتخاب کند، دلایلی دارد. برخی از آن‌ها را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:

علاقمندی پژوهشگر به آن موضوع (به عنوان متخصص موضوعی): ممکن است پژوهشگر به موضوع خاصی علاقه داشته باشد و صرفاً تمامی پژوهش‌های خود را بر مبنای موضوعی که به آن علاقه دارد به انجام رساند. این علاقمندی تا بدان حد است که وی به عنوان متخصص موضوعی در آن زمینه خاص، در جامعه علمی شناخته می‌شود و دیدگاه‌ها، افکار و آثار وی به عنوان یک مرجع علمی و تخصصی در آن موضوع، تلقی می‌گردد.

نیاز‌های موردی (تکالیف درسی، دانشگاهی و انتخاب موضوع پایان‌نامه): در مواقعی دانشجو مجبور است بر اساس موضوعات جدید پژوهشی که به وی ارائه می‌شود، یا از بین فهرست‌ موضوعات، نسبت به انتخاب یک موضوع و تألیف مقاله و انجام پژوهش و تحقیق بر اساس آن موضوع اقدام کند. به طور مثال، فرصت‌هایی که برای ارائه مقاله در کنفرانس‌ها و همایش‌ها یا ارائه مقاله به مجلات علمی و پژوهشی داخلی و خارجی به وجود می‌آید. در این خصوص باید اشاره کرد که دانشجو و پژوهشگر باید تا حد امکان به موضوع انتخابی مسلط باشد و مفاهیم اولیه و چارچوب‌های آن را از قبل بشناسد. عدم تسلط کافی به موضوع، عدم علاقمندی به موضوع یا اجبار دانشجو به پرداختن به یک موضوع، قطعاً در کیفیت مراحل تحقیق، تعریف فرضیه‌ها و سوالات، بررسی پیشینه‌ها، طراحی پرسشنامه‌ها و نوع تجزیه و تحلیل اطلاعات، تاثیر منفی خواهد داشت.

 

اهمیت انتخاب موضوع مناسب برای مقاله

چرا انتخاب موضوع مقاله بسیار مهم است؟. فراتر از نقشی که موضوع در سازماندهی بخشیدن به بخش‌ها و عناصر یک مقاله پژوهشی یا ترویجی دارد، باید به نکته دیگری نیز اشاره کرد. یک موضوع مقاله در صورتی که به خوبی تعریف و مشخص شده باشد، نقطه شروع هر پروژه برای تالیف یک مقاله علمی و پژوهشی موفق است.

شرایط و نحوه انتخاب موضوع

یک موضوع مقاله مناسب، می‌تواند موجب خلق یک مقاله علمی و پژوهشی بسیار عالی و تاثیرگذار گردد. اما انتخاب موضوع شرایط و ویژگی‌های خاصی را دارد.

• تسلط موضوعی مولف: همانطور که اشاره شد، مولف باید نسبت به موضوع مقاله، تسلط کافی داشته باشد. یک پژوهشگر نمی‌تواند درباره همه موضوعاتی که به ذهنش می‌رسد یا در مقالات و کتاب‌های مختلف می‌خواند، متخصص و مطلع باشد. لذا در درجه اول آشنایی و تسلط اولیه محقق به موضوع انتخابی اهمیت زیادی دارد.
• ارتباط علمی با رشته تحصیلی یا موضوعات پژوهشی: یکی از عواملی که در نحوه انتخاب موضوع مقاله تاثیر دارد، ارتباط موضوع با رشته تحصیلی دانشجو است. در فرایند انتخاب موضوع پایان‌نامه یا انتخاب موضوع برای نگارش مقاله علمی پژوهشی، باید میزان مرتبط بودن آن با رشته تحصیلی یا موضوعات مرتبط با برنامه درسی دانشجو را بررسی کرد.
• علاقمند بودن دانشجو و پژوهشگر: علاقه دانشجو به یک موضوع، منجر به نگارش پایان‌نامه و یا مقاله‌ای خوب در خصوص آن موضوع خواهد شد. همچنین علاقه پژوهشگر به یک موضوع پژوهشی، منجر به تمرکز و دقت وی در بهره‌گیری از همه‌ی عناصر برای پیشبرد امر پژوهش می‌گردد. ممکن است این علاقه‌مندی، هیچ گونه ارتباطی نیز با برنامه درسی و دانشگاهی وی نداشته باشد، اما باید تاکید کرد که انتخاب درست موضوع مقاله ارتباط مستقیمی با علاقمندی به آن موضوع دارد.

راهبردهای مناسب برای یافتن موضوع مقاله

یافتن موضوع مقاله، کاری سخت و دشوار نیست، اما روش‌ها و اصولی وجود دارد که دانشجو را در پیدا کردن موضوع مناسب یاری می‌کند.

• تهیه فهرستی از موضوعات: یکی از روش‌های متداول و مرسوم برای پیدا کردن موضوع مقاله تهیه فهرستی از موضوعات است. دانشجو در ابتدا باید فهرستی از موضوعات که به آن‌ها علاقه دارد را تهیه کند و آن‌ها را اولویت‌‍‌بندی نماید. اولویت‌بندی فهرست را می‌توان با در نظر گرفتن مواردی همچون «جدید و نو بودن موضوع»، «کاربردی بودن آن و امکان کاربست آن در صنعت، شرکت‌های دانش‌بیان و جامعه»، «در دسترس بودن منابع کافی برای مطالعه و جستجوی اطلاعات»، «وجود منابع الکترونیکی کافی در اینترنت»، «امکان ادامه پژوهش‌های دیگر حول موضوع» و... انجام داد. همانطور که بار‌ها اشاره شده است در درجه اول دانشجو باید به موضوع علاقمند باشد یا حداقل نسبت به آن کنجکاوی نشان دهد.
• جستجو در بانک‌های اطلاعاتی و بررسی مقالات منتشر شده: در بانک‌های اطلاعاتی، امکان جستجو و بازیابی موضوعات برای کاربران وجود دارد. لذا می‌توان به موضوعات زیادی دست پیدا کرد و آن‌ها را بر اساس سیر زمانی و تعداد مقالات و پژوهش‌هایی که انجام شده است دسته‌بندی کرد. همچنین مطالعه و بررسی مقالاتی که منتشر شده‌اند به یافتن موضوع مقاله، کمک قابل توجهی می‌کند.
• مشورت با اساتید، کارشناسان، کتابداران مرجع و متخصصین علم‌سنجی: یکی دیگر از روش‌های یافتن موضوع مقاله، مشورت با اساتید، کارشناسان آموزشی، کتابداران مرجع و متخصصان موضوعی است. همچنین یاری جستن از افرادی که به عنوان متخصص علم‌سنجی شناخته می‌شوند.